Αρχαιολογικός Χώρος Ηραίου - Archaelogical Site of ireon

Ο αρχαιολογικός χώρος του Ηραίου είναι ο σημαντικότερος της Σάμου και ένας από τους σπουδαιότερους σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Είναι αφιερωμένος στην θεά Ήρα, την γυναίκα του Δία, του βασιλέα των θεών. Ήδη από τους Γεωμετρικούς χρόνους καθιερώθηκε ως ιερός τόπος, γεγονός που διάρκεσε μέχρι την Ρωμαϊκή εποχή.
Τα πρώτα ευρήματα του χώρου ήρθαν στο φως της ημέρας από τον γάλλο γιατρό και βοτανολόγο Joseph Pitton de Tournefort που επισκέφτηκε το νησί το 1702. Τον Tournefort ακολούθησαν πολλοί άλλοι περιηγητές
και επισκέπτες τον 18ο και τον 19ο αιώνα, μερικοί από τους οποίους έκαναν σχέδια των ερειπίων του ναού και εγνώρισαν τον σπουδαίο χώρο της αρχαιότητας στους Ευρωπαίους. Το 1879 ο Paul Girard , ένας άλλος γάλλος περιηγητής ανακάλυψε το άγαλμα της «κόρης» που είναι γνωστό ως η «Ήρα του Χηραμύη» που σήμερα κοσμεί το Μουσείο του Λούβρου. Συστηματικότερες ανασκαφές έγιναν το 1902 από τον διαπρεπή καθηγητή και αρχαιολόγο Π. Καββαδία και τον Σάμιο πολιτικό και αρχαιολόγο Θ. Σοφούλη και συνεχίστηκαν μέχρι το 1910 από την Γερμανική Αρχαιολογική Σχολή των Αθηνών, η οποία ακόμα και σήμερα συνεχίζει τις ανασκαφές στο χώρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ουνέσκο έχει ανακηρύξει το Ηραίον ως έναν από τους Θησαυρούς της Παγκόσμιας κληρονομιάς.

Τα σημαντικότερα μνημεία στον χώρο είναι τα παρακάτω.

α) Ο Ναός της Ήρας

Ο ναός έχε κτιστεί και αναστηλωθεί πολλές φορές, αλλά ουδέποτε είχε ολοκληρωθεί η οικοδόμησή του. Οι αρχαιολόγοι μελετητές του χώρου διακρίνουν τέσσερις φάσεις που ξεκινούν γύρω στο 800 με 750 π.χ. ο Εκατόμπεδος Ι, περίπου 33 μέτρα μήκος και αργότερα τον 7ο π.χ. αιώνα ο Εκατόμπεδος ΙΙ, που ήταν αρκετά απλοί στην κατασκευή ναοί και οι δυο κατασκευασμένοι από πλίνθους με πέτρινη θεμελίωση (κρηπίς) και ξύλινα δοκάρια που στήριζαν την επίσης ξύλινη οροφή. Ο πρώτος μνημειώδης ναός κτίστηκε γύρω στο 570 έως 560 π.χ. από τον περίφημο Σάμιο Αρχιτέκτονα Ροίκο που σύμφωνα με την παράδοση εφεύρε έναν ειδικό τόρνο για να επεξεργαστεί τους τεράστιους κίονες του ναού. Αυτός ο ναός κατέρρευσε, πιθανόν από πυρκαγιά και ξανακτίστηκε από τον γιο του Ροίκου, τον επίσης διάσημο αρχιτέκτονα Θεόδωρο κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης του νησιού από τον τύραννο Πολυκράτη γύρω στο 530 π.χ. 
Ο τελευταίος αυτός ναός ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ναούς στην Ελλάδα και είχε 155 κίονες ιωνικού ρυθμού. Σήμερα μόνο ένας διατηρείται στην θέση του και στο μισό περίπου ύψος, ανάμεσα στα υπόλοιπα ερείπια που προσδιορίζουν τις διαστάσεις του γιγαντιαίου ναού σε 108,63 μέτρα μήκος και 55,16 μέτρα πλάτος! 
Ο Ηρόδοτος θεωρούσε το Ναό της Ήρας τον μεγαλύτερο και επιβλητικότερο ναό στην Ελλάδα της εποχής του.

β) Ο Μεγάλος Βωμός

Ο βωμός κατείχε το ίδιο μέρος από την απαρχή της λειτουργίας του στα χρόνια της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, οπότε ήταν μια απλούστατη μικρή κατασκευή με υλικά από παλαιότερα γκρεμισμένα κτίσματα, αλλά από το 560 π.χ. αποκτά μνημειακό χαρακτήρα με πλούσια διακόσμηση στους τοίχους και ζωοφόρο με σφίγγες και διάφορα ζώα. Ο βωμός ξανακτίστηκε κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους από μάρμαρο (1-2ος μ.Χ. αιώνας)γ) Η

γ) Η Ιερά Οδός

Η Ιερά Οδός εξασφάλιζε την κύρια πρόσβαση από την αρχαία πόλη της Σάμου (δηλαδή το σημερινό Πυθαγόρειο περίπου) προς τον ιερό τόπο. Η οδός υπήρχε στις αρχές του 6ου π.χ. αιώνα, ίσως και νωρίτερα. Σπουδαία αναθηματικά αντικείμενα βρέθηκαν κατά μήκος της οδού, με σημαντικότερο το Σύνταγμα του Γενέλεω, που τώρα φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σάμου, όπως και κολοσσιαίοι κούροι, ένας εκ των οποίων εκτίθεται στο ίδιο Μουσείο.